14 November 2022

Ashish Sir Pedagogy Of Hindi Project

рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1986 рдоें рднाрд╖ा рдХी рд╕्рдеिрддि рдПрд╡ं 2020 рдХी рд╕्рдеिрддि рдХा рддुрд▓рдиाрдд्рдордХ рдЕрдз्рдпрдпрди

рд░ूрдкрд░ेрдЦा

рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा - 
рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा - 
рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЕрд░्рде - 
рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдХ्рдпों рдкрдб़рддी рд╣ै - 
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1986 - 
рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 2020 рдХे рдХ्рдпा рдлाрдпрджे рд╣ैं - 
рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1986 рдПрд╡ं рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 2020 рдХा рддुрд▓рдиाрдд्рдордХ рдЕрдз्рдпрдпрди - 
рдЙрдкрд╕ंрд╣ाрд░ - 
рд╕ंрджрд░्рдн рдЧ्рд░ंрде - 

рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा 

рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1986 (Rashtriya Shiksha niti 1986) рднाрд░рддीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╕ुрдзाрд░ рдХा рдПрдХ рдмреЬा рдХрджрдо рдеा। рдЗрд╕рдХी рдпोрдЬрдиाрдУं рдХो рд╡िрдХाрд╕ рд░ूрдк рдЗंрджिрд░ा рдЧांрдзी рдиे рджिрдпा। рдЗंрджिрд░ा рдЧांрдзी рдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1968 рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХी рдпोрдЬрдиा рдмрдиाрдИ рдкрд░ंрддु рднाрд░рдд рдоे рд╡्рдпाрдк्рдд рдЕрд▓рдЧाрд╡рд╡ाрдж рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдЙрдирдХी рд╣рдд्рдпा рдХрд░ рджी рдЧрдпी। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рднाрд░рдд рдХे рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд░ाрдЬीрд╡ рдЧाँрдзी рдоें рд╕рдд्рддा рдХो рд╕ंрднाрд▓ा рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдЖрддे рд╣ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдХрдИ рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХिрдП рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1986 рдЙрд╕ी рдХा рдкрд░िрдгाрдо рд╣ैं। 

рд╡рд░्рддрдоाрди рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░ рдПрд╡ं рдЙрд╕рдоे рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдмрджрд▓ाрд╡ рд╣ेрддु 1983 рдоें рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдХुрдЫ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рд░рдЦे рдЧрдП। рдпрд╣ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рднाрд╡ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рд▓िрдП рдХी рдЧрдпी рдеी। рдЗрд╕рдоे рд╡рд░्рддрдоाрди рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рджोрд╖ों рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рдПрд╡ं рдЙрд╕рдоे рдЙрдЪिрдд рд╕ंрд╢ोрдзрди рд╣ेрддु рдмрджрд▓ाрд╡ рдХा рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ 1983 рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рд░рдЦा рдЧрдпा рдФрд░ 1986 рдоें рдЙрдЪिрдд рдмрджрд▓ाрд╡ों рдХे рд╕ाрде рдирдпी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рдкाрд░िрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1986 (rashtriya shiksha niti 1986) рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рднाрд░рдд рдХी рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕्рдеिрддिрдпों рдПрд╡ं рдЖрджрд░्рд╢ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдмрдиाрдпा рдЧрдпा। рдЬिрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЫाрдд्рд░ों рдоें рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХे рдк्рд░рддि рдЖрджрд░्рд╢ рднाрд╡рдиा рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рдПрд╡ं рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХे рдк्рд░рддि рдЖрд╕्рдеा рднाрд╡ рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░рдиे рдЬैрд╕े рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЫाрдд्рд░ों рдХो рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХी рдпोрдЬрдиाрдУं рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЬिрд╕рд╕े рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рднाрд╡ी рдЬीрд╡рди рдоे рдЬीрд╡िрдХोрдкाрд░्рдЬрди рдХрд░ рд╕рдХें рдПрд╡ं рд╕рдоाрдЬ рдоे рд╕рдо्рдоाрдирдкूрд░्рд╡рдХ рд░рд╣ рд╕рдХें।

рдЗрд╕рдоें рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рд╕ुрдзाрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдвाँрдЪे рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╕ुрдзाрд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП 10+2+3 рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рдЕрдкрдиाрдпा рдЧрдпा। рдЬिрд╕рдоे рджेрд╢ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХे рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕рдоें рдРрд╕ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХी рдмाрдд рдХрд╣ी рдЧрдпी рдЬिрд╕рд╕े рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХрд░ рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ो рд╕рдХें। рдЗрд╕рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ, рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдПрд╡ं рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЧुрдгों рдХो рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕्рдеाрди рджिрдпा рдЧрдпा।

рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1986 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕рднी рдХो рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╕рдоाрди рдЕрд╡рд╕рд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХी рдмाрдд рдХрд╣ी рдЧрдпी। рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдоाрдд्рд░рднाрд╖ा рдФрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ा рдХो рдмрдиाрдпा рдЧрдпा। рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा, рдЙрдЪ्рдЪ рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा, рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा, рдЙрдЪ्рдЪ рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдПрд╡ं рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। рд╕рднी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╕्рддрд░ рд╣ेрддु рдпोрдЬрдиा рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рддैрдпाрд░ी рднी рдХी рдЧрдИ।

рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1986 (rashtriya shiksha niti 1986) рдХो рдЫाрдд्рд░ों рдХे рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЬीрд╡рди рд╕े рдЬोреЬा рдЧрдпा рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░ рдЫाрдд्рд░ों рдХो рд╕рдоाрдЬ рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЫाрдд्рд░ों рдХे рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХी рдпोрдЬрдиाрдУं рдХो рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕्рдеाрди рджिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЫाрдд्рд░ों рдХो рддрдХрдиीрдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдПрд╡ं рд╡्рдпाрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рджेрдиे рдХा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рд░рдЦा рдЧрдпा। рдЬिрд╕рд╕े рд╡рд╣ рднाрд╡ी рдЬीрд╡рди рдХे рд▓िрдП рдЬेрд╡ीрдХोрдкाрд░्рдЬрди рд╣ेрддु рддैрдпाрд░ рд╣ो рд╕рдХें।


рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЕрд░्рде


рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЕрд░्рде рдкрд░िрднाрд╖ा рдФрд░ рд╡िрд╢ेрд╖рддा (Meaning and definition of Education) рд╢िрдХ्рд╖ा рд╢рдм्рдж рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХे рд╢िрдХ्рд╖् рдзाрддु рдоें рдЕ рдк्рд░рдд्рдпрдп рд▓рдЧрдиे рд╕े рдмрдиा рд╣ैं। рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ोрддा рд╣ैं- рд╕ीрдЦрдиा рдпा рд╕िрдЦाрдиा। рдЬो рднी рдХाрд░्рдп рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдирд╡ीрди рдЕрдиुрднрд╡ рдПрд╡ं рдирд╡ीрди рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ैं рд╡рд╣ рд╢िрдХ्рд╖ा рд╣ैं। рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рдХेрд╡рд▓ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рд╣ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ी рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рдЕрдкिрддु рд╢िрдХ्рд╖ा рд╣рд░ рдПрдХ рд╡ो рдЗंрд╕ाрди рдЬो рд╣рдоें рдирд╡ीрди рдЬ्рдЮाрди рд╕े рдкрд░िрдЪिрдд рдХрд░ाрддा рд╣ैं

рднाрд░рддीрдп рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рд╢рдм्рдж рд╕ंрд╕्рдХृрдд рднाрд╖ा рдХी рд╢िрдХ्рд╖ рдзाрддु рдоें рдЕ рдк्рд░рдд्рдпрдп рд▓рдЧрдиे рд╕े рдмрдиा рд╣ै। рд╢िрдХ्рд╖ рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рд╕ीрдЦрдиा рдФрд░ рд╕िрдЦाрдиा। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЕрд░्рде рд╣ुрдЖ - рд╕ीрдЦрдиे-рд╕िрдЦाрдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा। рдпрджि рд╣рдо рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╢рдм्рдж рдПрдЬूрдХेрд╢рди рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░ें рддो рдЙрд╕рдХा рднी рдпрд╣ी рдЕрд░्рде рдиिрдХрд▓рддा рд╣ै।


рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा

рднाрд░рддीрдп рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЕрд░्рде рд╡ рдкрд░िрднाрд╖ाрдПं рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╣ै –

рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी :– ” рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕े рдоेрд░ा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рдмाрд▓рдХ рдФрд░ рдордиुрд╖्рдп рдХे рд╢рд░ीрд░, рдорди рдФрд░ рдЖрдд्рдоा рдоें рдиिрд╣िрдд рд╕рд░्рд╡ोрдд्рддрдо рд╢рдХ्рддिрдпों рдХे рдЙрдж्рдШाрдЯрди рд╕े рд╣ै”

рд░рд╡ींрдж्рд░рдиाрде рдЯैрдЧोрд░ :- ” рдЗрдЪ्рдЫा рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдХो рдЗрд╕ рдпोрдЧ्рдп рдмрдиाрдиा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЪिрд░ंрддрди рд╕рдд्рдп рдХो рдкрд╣рдЪाрди рд╕рдХे, рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рдПрдХрд░ूрдк рд╣ो рд╕рдХे рдФрд░ рдЙрд╕े рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░ рд╕рдХे”

рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдиंрдж :- ” рдордиुрд╖्рдп рдоें рдиिрд╣िрдд рдкрд░िрдкूрд░्рдгрддा рдХा рдЙрдж्рдШाрдЯрди рдХрд░рдиा рд╣ी рд╢िрдХ्рд╖ा рд╣ै। рдордиुрд╖्рдп рдХे рднीрддрд░ рд╣ी рдЬ्рдЮाрди рд╣ै, рдмाрд╣рд░ рд╕े рдХोрдИ рдз्рдпाрди рдирд╣ीं рджिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै”

рдЕрд░рд╕्рддु :- ” рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै рд╕्рд╡рд╕्рде рд╢рд░ीрд░ рдоें рд╕्рд╡рд╕्рде рдорди рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиा”

рдк्рд▓ेрдЯो :- ” рд╢ाрд░ीрд░िрдХ, рдоाрдирд╕िрдХ рдФрд░ рдмौрдж्рдзिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ी рд╢िрдХ्рд╖ा рд╣ै”


рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдХ्рдпों - 

рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХो рдмрдв़ाрдиे, рдирд╡ाрдЪाрд░ рдФрд░ рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиे рдХे рд▓िрдпे рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдеी। рднाрд░рддीрдп рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪ рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдоाрдирдХों рдХो рдЕрдкрдиाрдиे рдХे рд▓िрдпे рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдеी।

рд╢िрдХ्рд╖ा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╡्рдпाрдкрдХ рдмрджрд▓ाрд╡ों рдХे рд▓िрдП рдХेंрдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдирдИ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХो рдоंрдЬूрд░ी рджे рджी рд╣ै। рдХрд░ीрдм рддीрди рджрд╢рдХ рдХे рдмाрдж рджेрд╢ рдоें рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХो рдоंрдЬूрд░ी рджी рдЧрдИ рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдкूрд░्рд╡ 1986 рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдмрдиाрдИ рдЧрдИ рдеी рдФрд░ 1992 рдоें рдЗрд╕рдоें рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдПрдХ рд▓ंрдмा рд╡рдХ्рдд рдмीрдд рдЪुрдХा рд╣ै। рдЙрдо्рдоीрдж рдХी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै рдХि рдпрд╣ рджेрд╢ рдХे рд╢िрдХ्рд╖ा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдирдП рдФрд░ рдмेрд╣рддрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХрд░ेрдЧी। рдЖрдЗрдП рдЬाрдирддे рд╣ैं рдХि рдЖрдЦिрд░ рджेрд╢ рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХो рдмрджрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдЗрд╕ рдиीрддि рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдХ्рдпों рдкреЬी 

рдЖрдЬाрджी рдХे рд╕ाрдд рджрд╢рдХ рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕े рдЬुреЬी рд╕िрд░्рдл рджो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдиीрддि рд▓ाрдИ рдЧрдИं: рдХेंрдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдоंрдЬूрд░ рдХी рдЧрдИ рдирдИ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рд╕े рдкूрд░्рд╡ рджेрд╢ рдоें рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рд╕िрд░्рдл рджो рд╣ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдЖрдИ рдеीं। рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдмाрдж рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ 1968 рдоें рдкрд╣рд▓ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी рдЧрдИ। рдпрд╣ рдХोрдаाрд░ी рдХрдоीрд╢рди (1964-1966) рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢ों рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеी। рдЗрд╕ рдиीрддि рдХो рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдЗंрджिрд░ा рдЧांрдзी рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдеा। рдЗрд╕рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдЧुрдгрд╡рдд्рддाрдкूрд░्рдг рд╢िрдХ्рд╖ा рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдиा рдФрд░ рджेрд╢ рдХे рд╕рднी рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рд╢िрдХ्рд╖ा рдоुрд╣ैрдпा рдХрд░ाрдиा рдеा। рдмाрдж рдХे рд╡рд░्рд╖ों рдоें рджेрд╢ рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдХी рдЧрдИ। рд╡рд╣ीं рджेрд╢ рдХी рджूрд╕рд░ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдордИ 1986 рдоें рдоंрдЬूрд░ рдХी рдЧрдИ। рдЬिрд╕े рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд░ाрдЬीрд╡ рдЧांрдзी рд╕рд░рдХाрд░ рд▓ेрдХрд░ рдЖрдИ рдеी। рдЗрд╕рдоें рдХंрдк्рдпूрдЯрд░ рдФрд░ рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдп рдЬैрд╕े рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХो рдЬुрдЯाрдиे рдкрд░ рдЬोрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। рд╡рд╣ीं рдЗрд╕ рдиीрддि рдХो 1992 рдоें рдкीрд╡ी рдирд░рд╕िंрд╣ рд░ाрд╡ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд╕ंрд╢ोрдзिрдд рдХिрдпा।


рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1986


рдк्рд░рдердо рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1968 rashtriy Shiksha niti 1968 рдоें рд▓ाрдЧू рдХी рдЧрдИ рдХिंрддु рдЗрд╕े рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рддौрд░ рдкрд░ рдоाрди्рдпрддा рдирд╣ीं рджी рдЧрдИ рдеी рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рдоें рдХेрд╡рд▓ рдХोрдаाрд░ी рдХрдоीрд╢рди рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рджिрдП рдЧрдП рд╕ुрдЭाрд╡ рдХा рдХ्рд░िрдпाрди्рд╡рдпрди рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।


рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1986 rashtriy Shiksha niti 1986 рдХो рд╣ी рдк्рд░рднाрд╡ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।


рдЗрд╕ рдоें рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рд╕ुрдзाрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдвांрдЪे рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╕ुрдзाрд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП 10+2+3 рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рдЕрдкрдиाрдпा рдЧрдпा। рдЬिрд╕рдоें рджेрд╢ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг ‌рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕рдоें рдРрд╕ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХी рдмाрдд рдХрд╣ी рдЧрдИ рдЬिрд╕рд╕े рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдкрд░ рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╕ंрднрд╡ рд╣ो рд╕рдХे। рдЗрд╕рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЧुрдгों рдХो рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕्рдеाрди рджिрдпा рдЧрдпा।


рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1986 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕рднी рдХो рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╕рдоाрди рдЕрд╡рд╕рд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХी рдмाрдд рдХрд╣ी рдЧрдИ। рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдоाрддृрднाрд╖ा рдФрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ा рдХो рдмрдиाрдпा рдЧрдпा। рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा, рдЙрдЪ्рдЪ рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा, рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा, рдЙрдЪ्рдЪ рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдПрд╡ं рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।

рд╕рднी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд╕्рддрд░ рд╣ेрддु рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдХे рдпोрдЬрдиा рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рддैрдпाрд░ी рднी рдХी рдЧрдИ।


рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1986 рдХो рдЫाрдд्рд░ों рдХे рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЬीрд╡рди рд╕े рдЬोрдб़ा рдЧрдпा। рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░ рдЫाрдд्рд░ों рдХो рд╕рдоाрдЬ рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЫाрдд्рд░ों рдХे рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХी рдпोрдЬрдиाрдУं рдХो рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕्рдеाрди рджिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЫाрдд्рд░ों рдХो рддрдХрдиीрдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдПрд╡ं рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдпिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рджेрдиे рдХा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рд░рдЦा рдЧрдпा। рдЬिрд╕рд╕े рд╡рд╣ рднाрд╡ी рдЬीрд╡рди рдХे рд▓िрдП рдЬीрд╡िрдХोрдкाрд░्рдЬрди рд╣ेрддु рддैрдпाрд░ рд╣ो рд╕рдХे।


рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 2020 рдХे рдХ्рдпा рдлाрдпрджे рд╣ैं

рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдЫाрдд्рд░ों рдХो рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рдоें рдХाрдлी рдорджрджрдЧाрд░ рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрдЧी. рдЬाрдиिрдП рдЗрд╕рдХे рдлाрдпрджे (New Education Policy Benefits)-1- рдХрдХ्рд╖ा 5рд╡ीं рддрдХ рдЫाрдд्рд░ों рдХी рднाрд╖ा, рдЧрдгिрдд рдФрд░ рд╕ाрдоाрди्рдп рдЬ्рдЮाрди рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЗंрдЯрд░ैрдХ्рдЯिрд╡ рд╕्рдХिрд▓्рд╕ (Interactive Skills) рдмрдв़ाрдиे рдкрд░ рдЬोрд░ рджिрдпा рдЬाрдПрдЧा.2- рдХрдХ्рд╖ा 6рд╡ीं, 7рд╡ीं рдФрд░ 8рд╡ीं рдХे рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХो рдорд▓्рдЯी рдбिрд╕िрдк्рд▓िрдирд░ी рдХोрд░्рд╕ (Multi Disciplinary Course) рдХे рдЬрд░िрдП рдк्рд░рддिрдпोрдЧी рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा.3- рдХрдХ्рд╖ा 9рд╡ीं рд╕े 12рд╡ीं рддрдХ рдХे рдЫाрдд्рд░ों рдХे рд▓िрдП рднी рдорд▓्рдЯी рдбिрд╕िрдк्рд▓िрдирд░ी рдХोрд░्рд╕ рдбिрдЬाрдЗрди рдХिрдП рдЬाрдПंрдЧे. рдЙрдирдХे рд╕ाрде рд╣ी рдЫाрдд्рд░ों рдХी рд░ुрдЪि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрди्рд╣ें рдЖрдЧे рдмрдв़ाрдиे рдкрд░ рдлोрдХрд╕ рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा. рд╕ंрдЧीрдд, рдЦेрд▓ рдпा рдХुрдХिंрдЧ рдЖрджि рд╕्рдХिрд▓्рд╕ рдХो рдордЬрдмूрдд рдХрд░рдХे рдЙрди्рд╣ें рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдЗрди्рд╣ीं рдоे рд░ोрдЬрдЧाрд░ рддрд▓ाрд╢рдиे рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рдХिрдпा рдЬाрдПрдЧा.4- рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдЗрддрдиा рд╣ुрдирд░рдоंрдж рдмрдиाрдпा рдЬाрдПрдЧा рдХि рдЙрдирдХे рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рд╕ाрде рджेрд╢ рдХा рднी рд╡िрдХाрд╕ рд╣ो рд╕рдХे.5- рдЕрдм рднрд░्рддिрдпां рдоेрд░िрдЯ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ोंрдЧी. ECCE рдпाрдиी ‘рдЕрд░्рд▓ी рдЪाрдЗрд▓्рдбрд╣ुрдб рдХेрдпрд░ рдПंрдб рдПрдЬुрдХेрд╢рди’ рдХे рдЬрд░िрдП рдмрдЪ्рдЪों рдХी рджेрдЦрднाрд▓ рдХो рд╢िрдХ्рд╖ा рдоें рдЬोрдб़ा рдЬाрдПрдЧा.5- рддीрди-рдЪाрд░ рд╡рд░्рд╖ों рдХे рдЧ्рд░ेрдЬुрдПрд╢рди рдХे рджौрд░ाрди рдЫाрдд्рд░ों рдХे рдкाрд╕ рдорд▓्рдЯिрдкрд▓ рдПंрдЯ्рд░ी рдФрд░ рдПрдЧ्рдЬिрдЯ рдХा рдСрдк्рд╢рди рд░рд╣ेрдЧा.6- рд╕ाрдЗंрд╕ рдХे рдЫाрдд्рд░ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдпा рдЖрд░्рдЯ्рд╕ рдХे рд╡िрд╖рдп рднी рд░ुрдЪि рдХे рд╣िрд╕ाрдм рд╕े рдкрдв़ рд╕рдХेंрдЧे. рд▓ेрдХिрди рдбिрдЧ्рд░ी рдЙрди्рд╣ें рдоुрдЦ्рдп рд╕्рдЯ्рд░ीрдо рдпाрдиी рдЖрд░्рдЯ्рд╕ рдпा рд╕ाрдЗंрд╕ рдХी рд╣ी рдоिрд▓ेрдЧी.7- рдХрдХ्рд╖ा 6рд╡ीं рд╕े рдЫाрдд्рд░ рд╡ोрдХेрд╢рдирд▓ рдПрдЬुрдХेрд╢рди (Vocational Education) рдХे рд╕ाрде рдЕрдкрд░ेंрдЯिрд╕ рднी рдХрд░ेंрдЧे. рдЗрд╕рд╕े 12рд╡ीं рдХे рдХाрдо-рдзंрдзा рдХрд░рдиे рдоें рдЙрди्рд╣ें рдлाрдпрджा рдоिрд▓ेрдЧा.


рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 1986 рдПрд╡ं рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 2020 рдХा рддुрд▓рдиाрдд्рдордХ рдЕрдз्рдпрдпрди 

рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╕ाрдзрди рд╡िрдХाрд╕ рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп (рдЕрдм, рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп) рдиे рд╣ाрд▓ рд╣ी рдоें 1986 рдоें рдмрдиाрдИ рдЧрдИ 34 рд╕ाрд▓ рдкुрд░ाрдиी рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдиीрддि (рдПрдирдкीрдИ) рдХो 2020 рдХी рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рд╕े рдмрджрд▓ рджिрдпा рд╣ै ( рдПрдирдИрдкी 2020 ).

рдПрдирдИрдкी 2020, рдЬिрд╕े рдХेंрдж्рд░ीрдп рдоंрдд्рд░िрдоंрдбрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдиुрдоोрджिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै, рд╢िрдХ्рд╖ा рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕ुрдзाрд░ рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ेрдЧा। рдиीрддि рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХрд░рдг рдХрд░рдиा рд╣ै, рдЬो рдкूрд░्рд╡-рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕े рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╕्рддрд░ рддрдХ 100% рдХे рд╕ाрде рд╢ुрд░ू рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕рдХрд▓ рдиाрдоांрдХрди рдЕрдиुрдкाрдд ( рдЬрд░ ) 2030 рддрдХ рд╕्рдХूрд▓ी рд╢िрдХ्рд╖ा рдоें।

рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдмाрдж, рднाрд░рдд рдХी рддीрди рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддिрдпां рд░рд╣ी рд╣ैं। рдкрд╣рд▓ी рдиीрддि 1968 рдоें рддैрдпाрд░ рдХी рдЧрдИ рдеी, рдЬिрд╕рдоें 14 рд╕ाрд▓ рддрдХ рдХे рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдП рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрд░ рдк्рд░рдоुрдЦ рдЬोрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЕрдЧрд▓ा, рджूрд╕рд░ा рдПрдирдкीрдИ 1986 рдоें рдкेрд╢ рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рджूрд╕рд░े рдПрдирдкीрдИ рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдЬोрд░ рд╡िрднिрди्рди рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХे рдмीрдЪ рдЕрд╕рдоाрдирддा рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиा рдеा। рд╕рдоूрд╣। рдЬрдмрдХि 1986 рдХी рдиीрддि рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕рдоूрд╣ों рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдПрдХрд░ूрдкрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЬोрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рдеा, рдпрд╣ рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзी рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдкрд░िрджृрд╢्рдп рдХे рд▓िрдП рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ рдирд╣ीं рдеा, рдЬो 1991 рдХे рд╕ुрдзाрд░ों рдХे рдмाрдж рднाрд░рддीрдп рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХे рд╕ाрде рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ो рдЧрдпा।

рдЕрдм, NEP 2020 рднाрд░рдд рдХी рдмрдв़рддी рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рд╕्рдеाрдиीрдп рдФрд░ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╕ाрдзрди рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХो рд╕ंрддुрд▓िрдд рдХрд░рдиे рдХा рдПрдХ рдк्рд░рдпाрд╕ рд╣ै। рдПрдирдИрдкी 2020 рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП, рдПрдирдИрдкी 2020 рдж्рд╡ाрд░ा рдкेрд╢ рдХिрдП рдЧрдП рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХो рд╕рдордЭрдиा рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै рдПрдирдкीрдИ 1986 .

рд░рдгрдиीрддिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░, рджोрдиों рдиीрддिрдпों рдоें рдЕंрддрд░ рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рддीрди рдк्рд░рдоुрдЦ рдЖрдпाрдоों рдХे рдЖрд╕рдкाрд╕ рд╣ै, рдЕрд░्рдеाрдд् рд╕рдоाрдЬ рдХी рджृрд╖्рдЯि, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп। рджोрдиों рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддिрдпों рдХो рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рд╡िрдХрд╕िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдПрдХ рддрд░рд╣ рд╕े 1986 рдФрд░ 2020 рдХी рдиीрддिрдпों рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдХा рдПрдХ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рдЕрд▓рдЧ рд╡िрдЪाрд░ рд╣ै। 1980 рдХे рджрд╢рдХ рдоें, рд╡िрд╢्рд╡ рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдПं рдХाрдлी рд╣рдж рддрдХ рд╕्рдеाрдиीрдп рдеीं, рдФрд░ рдХुрдЫ рдХ्рд╖рдгिрдХ рдЪрд░рдг рдоें рдеीं। рддुрд▓рдиाрдд्рдордХ рд░ूрдк рд╕े, рд╡िрд╢्рд╡ рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдПं рдЖрдЬ рдЬрдЯिрд▓ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ैं। рдЙрд╕ी рдХे рдордж्рджेрдирдЬрд░, 1986 рдПрдирдкीрдИ рдиे рдоाрдирдХीрдХрд░рдг рдФрд░ рд╕рднी рдХे рд▓िрдП рд╕рдоाрди рдЕрд╡рд╕рд░ों рдкрд░ рдз्рдпाрди рдХेंрдж्рд░िрдд рдХिрдпा।

рдпрд╣ рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдХि 2020 рдоें, рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╕ंрдЧрдарди рдкрд░िрдкрдХ्рд╡рддा рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪ рдЧрдП рд╣ैं рдФрд░ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЬрдб़рддा рд╣ै, рдПрдирдИрдкी 2020 рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдХ्рд╖рдорддा рдХो рдмрдв़ाрдиे рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрдХूрд▓рди рдпोрдЧ्рдп рд╡िрдХрд▓्рдк рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдХे рдЕрдкрдиी рдкрд╕ंрдж рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдкрд░ рдз्рдпाрди рдХेंрдж्рд░िрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдЕрдзिрдХ рдЖंрддрд░िрдХ рд╕्рд╡ाрдпрдд्рддрддा рдХे рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡िрдиिрдпрдорди рдХो рдХрдо рдХрд░рдиे рдХी рдЙрдо्рдоीрдж рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕ंрд╕्рдеाрдиों। рдпрд╣ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рдиिрдпाрдордХों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХो рдХрдо рдХрд░рдиे рдФрд░ рдЗрд╕ рддрде्рдп рд╕े рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै рдХि рдирдИ рдПрдирдИрдкी 2020 рд╡िрд╖рдп рдЪрдпрди, рд╕्рдХूрд▓ों рдоें рд╕ॉрдл्рдЯрд╡ेрдпрд░ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг, рдХ्рд░ेрдбिрдЯ рдХे рд╣рд╕्рддांрддрд░рдг, рдХрдИ рдк्рд░рд╡िрд╖्рдЯिрдпों рдФрд░ рдиिрдХाрд╕ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХी рд╕ुрд╡िрдзा рдк्рд░рджाрди рдХрд░ेрдЧी।

рдЕंрддрд░ рдХा рджूрд╕рд░ा рдмिंрджु рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рд╣ै। рдПрдирдИрдкी 1986 рдХो рд╡िрднिрди्рди рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕рдоूрд╣ों рдХो рдоाрдирдХ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рдЕрд╡рд╕рд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा, рдЗрд╕рд▓िрдП рдЗрд╕рдХा рдк्рд░ाрдердоिрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдмрдб़े рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рд╡ंрдЪिрдд рд╕рдоूрд╣ों рдХो рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд░рдиे рдкрд░ рдХेंрдж्рд░िрдд рдеा। рдЬрдмрдХि, NEP 2020 рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕рдоाрд╡ेрд╢िрддा рдкрд░ рдз्рдпाрди рдХेंрдж्рд░िрдд рд░рдЦрддा рд╣ै, рдпрд╣ рд╡ंрдЪिрдд рд╕рдоूрд╣ों рдХे рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЕрдиुрдкाрдд рд╡ाрд▓े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╡िрд╢ेрд╖ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдХी рднी рдЙрдо्рдоीрдж рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд, рдПрдирдИрдкी 2020 рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдЖрд░्рдеिрдХ рдоूрд▓्рдп рдкрд░ рдХेंрдж्рд░िрдд рд╣ै। рдПрдирдИрдкी 2020 рдоें рдХौрд╢рд▓ рдЖрдзाрд░िрдд рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рдЗрд╕рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рд░ोрдЬрдЧाрд░рдкрд░рдХрддा рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдз्рдпाрди рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░ рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдЪाрд╣рдиे рд╡ाрд▓ों рдХो рд╡िрднिрди्рди рд╕्рддрд░ों рдкрд░ рддрдХрдиीрдХी рдХौрд╢рд▓ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдкрд░ рдмрдв़рддे рдз्рдпाрди рд╕े рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै।

рддीрд╕рд░ा, рдЕंрддрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХी рдЙрдирдХी рд╕рдордЭ рдоें рдиिрд╣िрдд рд╣ै। рдкрд╣рд▓े рдХी рдиीрддि рдоें рд╕ंрд╕ाрд░ рдФрд░ рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХो рд╕рдордЭрдиे рдкрд░ рдЕрдзिрдХ рдмрд▓ рджिрдпा рдЬाрддा рдеा। рдПрдирдкीрдИ 1986 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рддीрди рдЧुрдиा рд╣ै, рдЕрд░्рдеाрдд्, рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╕ाрдзрди рдХा рд╕рдордЧ्рд░ рд╡िрдХाрд╕, рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕рд╣рдпोрдЧ рдФрд░ рд╢ांрддिрдкूрд░्рдг рд╕рд╣-рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡, рд╕рдоाрдЬрд╡ाрдж, рдзрд░्рдордиिрд░рдкेрдХ्рд╖рддा рдФрд░ рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдХा рд╡िрдХाрд╕। рд╡рд░्рддрдоाрди рдиीрддि рдЬ्рдЮाрди, рдХौрд╢рд▓ рдФрд░ рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╡िрдХाрд╕ рд╡ाрд▓े рдиाрдЧрд░िрдХों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡िрдХाрд╕ рдкрд░ рдЕрдзिрдХ рдз्рдпाрди рдХेंрдж्рд░िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े, NEP 2020 рдж्рд╡ाрд░ा рдкрд░िрднाрд╖िрдд рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдкूрд░्рдг рдоाрдирд╡ рдХ्рд╖рдорддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा, рдПрдХ рди्рдпाрдпрдкूрд░्рдг рдФрд░ рди्рдпाрдпрд╕ंрдЧрдд рд╕рдоाрдЬ рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░рдиा рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╡िрдХाрд╕ рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиा рд╣ै। рдирдИ рдиीрддि рдоें рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рд╕ोрдЪ, рдЪрд░्рдЪा рдФрд░ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдгाрдд्рдордХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рдЕрдиुрдорддि рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдзिрдХ рдЗрдЪ्рдЫुрдХ рд╣ै,

рдХुрд▓ рдоिрд▓ाрдХрд░, рдПрдирдкीрдИ 1986 рдиे рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдХा рдПрдХ рдкूрд▓ рддैрдпाрд░ рдХिрдпा рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдоूрд▓्рдп рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рдоें рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा рд▓ेрдХिрди рдПрдирдИрдкी 2020 рдоाрдирд╡ рд╕ंрд╕ाрдзрди рдмрдиाрдиे рдХा рд╕рдкрдиा рджेрдЦрддा рд╣ै рдЬो рдоूрд▓्рдп рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░ेрдЧा।

рдирдИ рдПрдирдИрдкी 2020 рдХे рд▓ाрдЧू рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде, рднाрд░рддीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рдгाрд▓ी рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоाрдирдХों рдХे рдХрд░ीрдм рд╣ोрдиे рдХी рдУрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рд╣ै। рдкूрд░े рднाрд░рдд рдоें 1103 рдЫाрдд्рд░ों рдкрд░ рдХिрдП рдЧрдП рдПрдХ рдСрдирд▓ाрдЗрди рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рдоें, рд▓рдЧрднрдЧ 96.4% рдирдИ рдиीрддि рдХे рдХाрд░्рдпाрди्рд╡рдпрди рд╕े рдиिрдХрд▓рдиे рд╡ाрд▓े рдкрд░िрдгाрдоों рдХे рдмाрд░े рдоें рдЖрд╢ाрд╡ाрджी рдеे।


рдЙрдкрд╕ंрд╣ाрд░

рдХрд░ीрдм рддीрди рджрд╢рдХ рдХे рдмाрдж рджेрд╢ рдоें рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХो рдоंрдЬूрд░ी рджी рдЧрдИ рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдкूрд░्рд╡ рд╡рд░्рд╖ 1986 рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдмрдиाрдИ рдЧрдИ рдеी рдФрд░ рд╡рд░्рд╖ 1992 рдоें рдЗрд╕рдоें рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЙрдо्рдоीрдж рдХी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै рдХि рдпрд╣ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рд╢िрдХ्рд╖ा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдирд╡ीрди рдФрд░ рд╕рд░्рд╡ांрдЧीрдг рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХी рдЖрдзाрд░рд╢िрд▓ा рд░рдЦेрдЧी। рд╡िрджिрдд рд╣ै рдХि рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि, 2020 рдХो рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рдкрд░ाрдорд░्рд╢ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЖрдпोрдЬिрдд рдХी рдЧрдпी рдеी। рдЬिрд╕рдоें рджेрд╢ рдХे рд╡िрднिрди्рди рд╡рд░्рдЧों рд╕े рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ рд╕ुрдЭाрд╡ рдоाँрдЧे рдЧрдП рдеे।

рдк्рд░ाрдк्рдд рд╕ुрдЭाрд╡ों рдФрд░ рд╡िрднिрди्рди рд╢िрдХ्рд╖ाрд╡िрджों рдХे рдЕрдиुрднрд╡ рддрдеा рдХे. рдХрд╕्рддूрд░ीрд░ंрдЧрди рд╕рдоिрддि рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢ों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рддрдХ рд╕рдмрдХी рдЖрд╕ाрди рдкрд╣ुँрдЪ, рд╕рдорддा, рдЧुрдгрд╡рдд्рддा, рд╡рд╣рдиीрдпрддा рдФрд░ рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ी рдХे рдЖрдзाрд░рднूрдд рд╕्рддंрднों рдкрд░ рдиिрд░्рдоिрдд рдпрд╣ рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рд╕рддрдд рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдпे ‘рдПрдЬेंрдбा 2030’ рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп 21рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдУं рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╕्рдХूрд▓ рдФрд░ рдХॉрд▓ेрдЬ рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рдЕрдзिрдХ рд╕рдордЧ्рд░, рд▓рдЪीрд▓ा рдмрдиाрддे рд╣ुрдП рднाрд░рдд рдХो рдПрдХ рдЬ्рдЮाрди рдЖрдзाрд░िрдд рдЬीрд╡ंрдд рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдорд╣ाрд╢рдХ्рддि рдоें рдмрджрд▓рдХрд░ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЫाрдд्рд░ рдоें рдиिрд╣िрдд рдЕрдж्рд╡िрддीрдп рдХ्рд╖рдорддाрдУं рдХो рд╕ाрдордиे рд▓ाрдиा рд╣ै।


рд╕ंрджрд░्рдн рдЧ्рд░ंрде - 

1 - рд╣िंрджी рд╢िрдХ्рд╖рдг 




No comments:

Post a Comment

Helpline Number - 9669805462

рдЖрдпुрд╖ рдХुрдоाрд░ рд╕ोрдиी рдХा рдЖрдИрдбी рдХाрд░्рдб

рдЖрдпुрд╖ рд╕ोрдиी рдж्рд╡ाрд░ा рдЬाрдирдХाрд░ी рджी рдЧрдИ рд╣ै  рдоोрдмाрдЗрд▓ рдиंрдмрд░ - 9669805462 ( рдХेрд╡рд▓ рд╡्рд╣ाрдЯ्рд╕рдПрдк) рдИрдоेрд▓ - ayushtarra@gmail.com ЁЯОп рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ - jankariayushsoniki.bl...